Op woensdag is bekend geworden dat de PCAOB de kantoren EY, PwC en Deloitte ook beboet, nadat eerder ook KPMG een mega boete van 25 miljoen dollar heeft gekregen. Directe aanleiding waren de examenfraudes, waarover de AFM woensdag wederom het volgende punt benadrukte: “Examenfraude hangt samen met factoren als tijdsdruk, commerciële belangen, het ontbreken van adequate sturing en onjuist voorbeeldgedrag.”

Duidelijk is dat de AFM niet per se de schuld wil zoeken bij individuele accountants. Hanzo van Beusekom en Filip van den Bergh (AFM) schreven deze week in het FD dat de examenfraude ‘ten diepste een systeemprobleem is, niet een individueel probleem’. De AFM spant dan ook geen tuchtzaken aan tegen individuele accountants. In scherp contrast stond de ‘jacht’ van de NBA op frauderende accountants, waarbij zij ‘namen en rugnummers’ wilden. Deze pogingen heeft de NBA laatst moeten staken. Wellicht contrasterend met de opstelling van de AFM zijn accountantskantoren wel drukdoende om individuele accountants te straffen.

De positie van de AFM sluit naadloos aan bij wat onderzoeksjournalist Joris Luyendijk (bekend van de 7 vinkjes) 10 jaar geleden schreef in het boek ‘Dit kan niet waar zijn’. In navolging op de crisis in 2008 trok Luyendijk naar Londen om te onderzoeken hoe een crisis van deze schaal is ontstaan. Kan er een schuldige aangewezen worden in de bankensector of het financiële wezen? Wellicht teleurstellend kwam Luyendijk tot de conclusie dat de crisis ontstond door systeemproblemen en niet door individuele bankiers.

Sterker nog, wie, volgens Luyendijk, de individuele bankiers (of in ons geval accountants) verwijt voor persoonlijk falen, zegt daarmee impliciet dat het systeem zelf oké is en dat we enkel “de schurken” (examenfrauders) “uit hoeven te roken.” En “in plaats van individuele bankiers (accountants) woedend te verwijten dat ze toegeven aan perverse prikkels, zouden we onze energie erin moeten steken die [prikkels] aan te pakken en weg te nemen”. (NBA, leest u mee?)

Hierna steekt Luyendijk nog verder van wal: zo is hij ervan overtuigd dat wanneer wij alle mensen in de bancaire sector zouden vervangen door willekeurige en van de straat geplukte mensen, exact dezelfde uitkomst zou volgen. Het ‘systeem’ zou zo sterk zijn, dat allen omgevormd zouden worden tot dezelfde hebzuchtige bankiers welke mede de crisis van 2008 hebben laten gebeuren.

Als dat laatste klopt, dan zou het straffen van individuele ‘foute’ bankiers of accountants al helemaal nutteloos zijn. Vervang je de één voor de ander, dan zou de ander precies dezelfde fouten maken.

Luyendijk lijkt hierin dan ook wat door te slaan. In het door hem beschreven scenario zijn we niet meer dan primitieve wezens die reageren op externe prikkels, beroofd van iedere vorm van individuele wil en bewustzijn. Dat gaat mij net te ver: vervang bijvoorbeeld iedereen in de bancaire sector voor Rode Kruis vrijwilligers en snel zal duidelijk worden dat niet alle mensen voor een bonus bereid zijn om een bejaarde met veel geld op te lichten.

Wie deze zomer behoefte heeft rustig verder te reflecteren op dit parallel tussen de bancaire- en accountancy sector en op de nut of noodzaak om individuen te straffen zou het boek ‘Dit kan niet waar zijn’ er eens bij kunnen pakken.

Wie liever gewoon even ontkoppelt in zijn/haar vakantie raad ik aan om deze ‘Tip van de Redactie’ snel weer te vergeten.

Het boek ‘Dit kan niet waar zijn’ door Joris Luyendijk is gelezen door de leesgroep van accountancystudenten op Nyenrode Business Universiteit. Een paar keer per jaar komt de groep samen in de huiskamer van Nyenrode, met een paar pizza’s, om een gelezen boek te bespreken. Lijkt het je leuk om aan te sluiten? Stuur dan een mail naar accountables@nyenrode.nl.