Sinds boekjaar 2022 moeten accountants in hun controleverklaring expliciet ingaan op de risico’s van fraude binnen een organisatie. Dit lijkt op het eerste gezicht een goede stap richting meer transparantie en het terugwinnen van vertrouwen in het accountantsberoep. Maar in de praktijk roept deze verplichte fraudeparagraaf de vraag op: is dit een effectief middel of vooral een bureaucratische verplichting zonder veel impact?

Ongeveer 3% van de gevonden fraudegevallen wordt gedetecteerd door de accountant, blijkt uit het internationale rapport Occupational Fraud 2024: A Report to the Nations, uitgebracht door de Association of Certified Fraud Examiners (ACFE). De controle blijft grotendeels gebaseerd op het kennen van je klant en haar omgeving, steekproeven en materialiteit, waardoor veel vormen van fraude eenvoudig onder de radar blijven. De toevoeging van een (standaard)fraudeparagraaf geeft mij geen vertrouwen dat er aan eerdergenoemd cijfer iets gaat veranderen. Maar is dat ook daadwerkelijk de bedoeling geweest van deze paragraaf?

De verwachtingskloof: goede intentie, loze woorden?

Aanvankelijk is de verplichte rapportage in het leven geroepen om de verwachtingskloof te dichten tussen de verwachting van de maatschappij ten opzichte van de accountant en de daadwerkelijke werkzaamheden van de accountant. Op zich een mooi idee – meer transparantie zou niet verkeerd zijn om duidelijkheid te creëren.  Daarentegen is het risico groot dat de opgenomen passage bestaat uit algemene, weinig zeggende teksten die vooral bedoeld zijn om aan de verplichting te voldoen, zonder echt iets toe te voegen. Zo laat ook het rapport Uitkomsten analyse rapportering over fraude in controleverklaringen 2023 van de NBA zien dat de kwaliteit van de inhoud sterk schommelt, waarbij de toegevoegde waarde en transparantie voor gebruikers beperkt is. Dit ondermijnt juist het vertrouwen in de controleverklaring.

Valse geruststelling

Daarnaast krijgen bedrijven een ogenschijnlijk extra waarborg, terwijl de controlepraktijk nauwelijks verandert. Ook het argument dat accountants achteraf nog eens kritisch naar zichzelf kijken lijkt niet te werken als ik de AFM mag geloven – de fraudeparagraaf week zelfs af van de daadwerkelijk verrichte werkzaamheden bij een van de onderzochte dossiers van het rapport ‘Controlewerkzaamheden bij frauderisico’s schieten tekort’. Ik heb er eerlijk gezegd ook geen vertrouwen in dat de accountant achteraf nog een heel dossier overhoop gooit. Het gebrek aan professioneel kritische instelling bestaat dan al gedurende de gehele controle.

De paradox van de overbodige noodzaak

Wat mij betreft zou de fraudeparagraaf in een ideale situatie overbodig zijn. Logisch, als accountants hun werk met voldoende diepgang en professioneel-kritische houding doen, dan is een aparte vermelding van frauderisico’s eigenlijk niets meer dan een bevestiging van wat al gebeurt. De noodzaak van deze paragraaf toont dus vooral aan dat er blijkbaar onvoldoende reden voor vertrouwen is. Daarmee ontstaat een paradox: iets dat niet nodig zou moeten zijn, blijkt helaas toch noodzakelijk – juist omdat het in de praktijk structureel niet goed gaat. De maatregel is dus begrijpelijk, maar vormt niet de oplossing voor een dieperliggend probleem: het gebrek aan échte verandering in houding en aanpak.

Ik wil de fraudeparagraaf niet per se afschrijven, bij 23 van de 32 door AFM onderzochte kantoren op frauderisico’s gaat het niet goed. Wellicht is de fraudeparagraaf dan wel een mooie start om aan die gewenste houding te werken– mits het serieus genomen wordt en niet eindigt met een paar loze algemene kreten. Met specifieke inhoud en echte transparantie. Zolang dat niet gebeurt, blijft de fraudeparagraaf vooral een papieren tijger.

Bronnen

https://www.nba.nl/nieuws/2025/april/nba-analyseert-rapportage-over-fraude-en-continuiteit-in-controleverklaringen-2023/

https://www.acfe.com/-/media/files/acfe/pdfs/rttn/2024/2024-report-to-the-nations.pdf

https://www.accountancyvanmorgen.nl/wp-content/uploads/sites/2/2022/01/Accountantsbrief-2022-VEB.pdf