Om vertrouwen te kunnen verschaffen moet je eerst zelf worden vertrouwd. Maar hoe kun je worden vertrouwd als je de controle uitvoert bij een klant waar je economisch afhankelijk van bent?

Een cultuurverandering moet bijdragen aan het herstel van vertrouwen in het accountantsberoep. Accountantskantoren hebben stappen gezet om fundamenteel te veranderen en verbeteren. We zijn op de goede weg, of toch niet? We kunnen ons afvragen of de huidige cultuur werkelijk de oorzaak is van de problemen die zijn geconstateerd. Ligt de oorzaak niet aan het feit dat je als accountant economisch afhankelijk bent van je klant?

Als accountant word je voor het uitvoeren van een controle ingehuurd en betaald door de klant. Deze economische afhankelijkheid heeft tot gevolg dat je niet volledig onafhankelijk kan zijn. Psychologisch is het immers vrijwel onmogelijk om onafhankelijk te zijn in een dergelijke positie. Ook als je eerlijk en oprecht wilt handelen is het onmogelijk om informatie te interpreteren zonder onpartijdig te zijn. In je oordeels- en besluitvorming hou je onbewust rekening met je eigen belang én met het belang van je klant.

De economische afhankelijkheid kan tot gevolg hebben dat je de neiging hebt om informatie te zoeken die je oordeel bevestigt en om tegenstrijdige informatie zoveel mogelijk te negeren of vermijden. Wanneer je tot een bevinding komt die nadelig is voor de klant, is de kans groot dat deze de opdracht voor het navolgende jaar niet continueert. Ook dit kan van invloed zijn op jouw oordeels- besluitvorming.

In de discussie over het beroep wordt gesteld dat accountants de klant in plaats van het maatschappelijk verkeer als belangrijkste opdrachtgever zien en dat de nadruk te veel ligt op het maken van winst en niet op de kwaliteit. Dit wordt mogelijk veroorzaakt doordat sprake is van een commercieel beroep. Waarom dan niet de aard van de relatie met de klant wijzigen door het accountantsberoep onder te brengen bij een overheidsorgaan? Als accountant word je dan ingehuurd en betaald door de overheid die op haar beurt via een heffing of iets dergelijks wordt betaald door de gecontroleerde.

Je zou hier tegen in kunnen brengen dat er al voldoende maatregelen zijn getroffen om de onafhankelijkheid te waarborgen. Voorbeelden zijn de scheiding tussen controle- en advieswerkzaamheden, de roulatie van accountants van openbaar belang, de aanscherping van de Verordening inzake onafhankelijkheid en het toezicht van de AFM. Echter tot op heden zijn geen spectaculaire verbeteringen waargenomen.

Een ander argument tegen de overheid als opdrachtgever is dat de kosten voor de gecontroleerde toe kunnen nemen, omdat wellicht aanvullende werkzaamheden verricht moeten worden om een kwalitatief goede controle uit te voeren. Maar die verbeterde controle kan een positieve invloed hebben op de geloofwaardigheid en informatiewaarde van de gerapporteerde resultaten. En is dit niet juist de toegevoegde waarde van de accountantscontrole?

Het onderbrengen van het accountantsberoep bij een overheidsorgaan is naar mijn mening op z’n minst een overweging waard. Want zo wordt de werkelijke oorzaak van de problemen opgelost, namelijk het feit dat je als accountant niet volledig onafhankelijk kan zijn van je klant. Met de overheid als opdrachtgever kan je kritisch en onbevooroordeeld zijn zonder het risico te lopen je klant kwijt te raken. Wat vind jij?

Deze opinie is gebaseerd op het essay waarmee Esther de Graaf deelneemt aan de Nyenrode Essayprijs Accountancy 2015. Voor de essayprijs zijn zes studenten genomineerd die een goed beoordeelde masterscriptie hebben geschreven met een onderwerp dat maatschappelijk interessant en relevant is. Op 12 januari zal de prijs voor het beste essay worden uitgereikt.